اسید نیتریک

 دارای نامهای دیگری مانند نیتریک اسید، جوهر شوره، اسید ازته، نیترات هیدروژن، اسید ازوتیک و ازوتیک اسید است. فرمول شیمیایی آن HPO3 است. ماده ای زرد یا بی رنگ است. این مادهدارای بویی زننده و تند است. نقطه ذوب آن، 41- و نقطه جوش آن، 122 درجه سانتی گراد است. این ماده کاملا قابل حل در آب است و غیر قابل اشتعال است.

نمونه پودری این ماده دارای دو نوع تک آبه و 3 آبه است.

این مواد به شدت اکسیدکننده است و تاریخچه استفاده از آن، به استخراج طلا باز میگردد. زیرا این اسید توانایی حل کردن تمامی فلزات به غیر از طلا را دارا می باشد. از این اسید برای بازیافت زباله های فلزی و یا ضایعات کامپیوتری نیز استفاده میشود.

 خالص (HNO₃) در ۴۱٫۶- درجه سلسیوس ذوب شده، تولید مایع بی‌رنگی می‌کند، اما نسبت به درجه حرارت و درجه تابش نور بر آن، گستره رنگ آن از زرد تا قرمز متمایل به قهوه‌ای متغیر است. این تغییرات نتیجه تجزیه آن طبق واکنش زیر است:

4HNO₃ → 2H₂O + 4NO₂ + O₂

به این علت ظرف‌های محتوی آن، همیشه تحت فشار کنترل شده می‌باشد. این ماده با آب قابل احتراق است و محلول آن آزیوتروپی را تشکیل می‌دهد که نقطه جوش آن برابر با ۱۲۱٫۹ درجه سلسیوس است که شامل ۶۸٫۷٪ وزنی HNO₃ می‌باشد.

اکثر HNO3‌های موجود در بازار غلظتی برابر ۶۸٪ درون آب دارند. این محلول با نقطه جوش ۱۲۰٫۵ درجه سلسیوس در فشار یک اتمسفر می‌باشد. دو شکل هیدراته برای آن شناخته شده‌است:

• مونو هیدرات (HNO₃·H₂O)
• تری هیدرات (HNO₃·3H₂O)

اگر غلظت این ماده بیشتر از ۸۶٪ شود به آن  دودزا (به انگلیسی: fuming nitric acid) می‌گویند. به ماده با غلظت بیش از ۹۵٪ ماده دود سفید و به اسید نتیریک با غلظت بیش از ۸۶٪ ماده دود قرمز گفته می‌شود. از این اسیدها به عنوان اکساینده در سوخت راکت استفاده می‌شود.

نیتریک اسید زمانی که در مقابل نور یا حرارت قرار بگیرد، ممکن است تجزیه شود. به همین دلیل است که معمولا این اسید را در ظرف های شیشه ای قهوه ای رنگ نگهداری میکنند. این اسید در صورت تجزیه شدن، تولید گاز NO2 میکند. این گاز به رنگ قرمز میباشد. برای همین اسید که بخار این اسید در خیلی از موارد دارای رنگی قهوه ای مایل به قرمز است.

در برخی موارد از گاز نیتریک اسید هم استفاده میشود که گازی قهوه ای رنگ مایل به سرخ است و معمولا دارای مقادیر کمتری از NO2 نیز هست.

کاربردها

از این اسید در تولید نیترات آمونیوم استفاده میشود. نیترات آمونیوم، یکی از انواع کودها است .

این ماده در استخراج طلا استفاده شده است. این ماده در بازیافت ضایعات الکترونیک نیز بسیار کاربرد دارد و یکی از مواد اصلی است.

از این ماده در سوخت موشک و به عنوان اکسید کننده استفاده میشود.

یکی از کاربردهای اصلی و اساسی این ماده، استفاده برای شست و شو است. این اسید بدلیل خورندگی ای که دارد و اینکه میتواند تعداد زیادی از فلزات را به خوبی در خود حل کند، بسیار گزینه مناسبی برای این ماده است.

از این ماده برای انجام آنالیز های شیمیایی نیز استفاده میشود. به عنوان مثال، برای آماده سازی نمونه ICP-MS و ICP-AES از این اسید استفاده میشود.

از این ماده برای تولید مواد منفجره، تولید رنگ، تولید دارو و به عنوان واکنشگر نیز استفاده میشود.

روش تولید

بهترین روش برای تولید این ماده که با هزینه کمی انجام شود و به صورت صنعتی نیز کاربرد داشته باشد، استفاده از آمونیاک به عنوان پیش ماده است. این واکنش در دمایی در حدود 150 تا 170 درجه سانتی گراد انجام می‌شود. در این روش این ماده تولید شده غلظتی در حدود 95 درصد دارد. در این روش این ماده از طریق واکنش های زیر تولید می شود:

4 NH₃ (g) + 5 O₂ (g) → 4 NO (g) + 6 H₂O (g)

2 NO (g) + O₂ (g) → 2 NO₂ (g)

3 NO₂ (g) + H₂O (l) → 2 HNO₃

4 NO₂ (g) + O₂ (g) + 2 H₂O (l) → 4 HNO₃ (aq)

خواص و ویژگی ها

نمونه های صنعتی این ماده به صورت ترکیب با آب در غلظت 68% موجود هستند. این ماده با نام نیتریک اسید غلیظ نیز شناخته می شود. این محلول اگر به صورت خالص باشد، بی رنگ است.

 در اثر حرارت و نور تجزیه می شود. به همین دلیل است که عمدتا آن را در ظروف قهوه ای رنگ نگهداری می کنند. واکنش تجزیه آن به صورت زیر است:

4 HNO₃ → 2 H₂O + 4 NO₂ + O₂

این واکنش تحزیه، باعث تولید گاز و تغییراتی در فشار اطراف مایع خواهد شد. نیتروژن اکسید تولید شده در اثر تجزیه، به صورت محلول باقی مانده و باعث تبدیل رنگ آن به زرد یا قرمز می شود. نیتریک اسید خالص در اثر قرارگیری در مجاورت هوا تولید کف سفیدرنگ کرده، در حالی که اگر نیتروژن اکسید در آن حل شده باشد، تولید کف قرمزرنگ مایل به قهوه ای می کند.

خطرات و موارد ایمنی

 غلیظ، یک اکسید کننده قوی است و در ترکیب با مواد سوختنی، انواع الکل ها و یا مواد احیا کننده و ترکیبات قابل احتراق تولید گرما کرده و یا بسوزد و منفجر شود.

این ماده بسیار خورنده است و باید حین کارکردن با آن، جوانب احتیاط را در نظر گرفت. در صورت بالا رفتن حرارت بسیار زیاد آن، ممکن است گازهای خورند و سمی نیز تولید شود.

این ماده در صورت ورود از مجاری تنفسی یا چشم ها، بسیار خطرناک است.

این ماده یک اسید خورنده و یک ماده اکسید کننده قوی است. خطر عمده ناشی از آن سوختگی های شیمیایی است ، زیرا هیدرولیز اسید را با پروتئین ها (آمید) و چربی ها (استر) انجام می دهد ، در نتیجه بافت زنده (به عنوان مثال پوست و گوشت) تجزیه می شود. این ماده غلیظ به دلیل واکنش آن با کراتین ، پوست انسان را زرد رنگ می کند. این لکه های زرد در هنگام خنثی شدن نارنجی می شوند. اثرات سیستمیک بعید است و این ماده سرطان زا یا جهش زا محسوب نمی شود.

روش درمانی کمک اولیه اولیه برای ریختن اسید بر روی پوست ، مانند سایر عوامل خورنده ، آبیاری با مقادیر زیادی آب است. شستشو به مدت حداقل 10-15 دقیقه برای خنک شدن بافت اطراف سوختگی اسیدی و جلوگیری از آسیب ثانویه ادامه دارد. لباس های آلوده بلافاصله برداشته می شوند و پوست زیر کاملاً شسته می شود.

این ماده به عنوان یک ماده اکسید کننده قوی ، می تواند با ترکیباتی مانند سیانیدها ، کاربیدها یا پودرهای فلزی به طور انفجاری و با بسیاری از ترکیبات آلی ، مانند سقز ، به شدت و بیش از حد (مثلاً با خود اشتعال) واکنش نشان دهد. از این رو ، باید دور از پایه ها و مواد آلی ذخیره شود.

برای خرید این نوع محصولات با ما تماس بگیرید . 

 شرکت آریو اکسیر ماندگار تامیین کننده انواع تجهیزات آزمایشگاهی و مواد شیمیایی می باشد که به صورت تخصصی در واردات این نوع کالا ها فعالیت دارد.